اسپنگل

روزی از روزگار داشتم با مادرم صحبت می‌کردم. می‌گفتم می‌خواهم یک نمونهٔ ماستودون برای مردم هرمزگان و شاید هم اطراف ایجاد کنم. گفتم اسمش را می‌گذارم «کَلپَک» که یک اسم بندرعباسی هم هست. مادرم پیشنهاد کرد اسم نمونه را «اِسپِنگِل» بگذارم که هم نامی بندری می‌باشد، و هم این‌که منحصر به فرد است. من مخالفت کردم که این اسم قطعا انگلیسی است و وارد زبان ما شده است. مادرم اعتراض کرد که هر واژهٔ اصیل بندری را که به زبان می‌آورد من می‌گویم واژه انگلیسی‌ست. او توضیح می‌داد که اسپنگل نام مشک آب یا چنین چیزی در قدیم بوده است.

خلاصه که انکار‌های مادر دربارهٔ منشا واژه تمامی نداشت. و این باعث شد که در اینترنت جستجویی کنم و … آنچنان بی‌راه هم نمی‌گفتم. ظاهرا طبق گفتهٔ این وب‌سایت و همچنین این، اسپنگل یک نام خانوادگی رایج بین آمریکایی‌ها و یک واژه با منشا آلمانی هست.

ظاهرا اسپنگل‌ها یک خانوادهٔ آلمانی بوده‌اند که مابین قرن ۱۷ و ۲۰ میلادی به آمریکا مهاجرت کردند. خود واژه در آلمانی میانه به معنی چیزی هست که دو چیز را به هم نگه می‌دارد، حلقه، سگک، و البته زینت می‌باشد. البته مهارت بشدت پایین من در آلمانی را در نظر بگیرید. و روی حرف من در مورد معنی واژه زیاد حساب نکنید!

به هر حال زمان زیادی برای بحث کردن با مادر سر منشا واژه وجود نداشت. باید همراه صادق ارزانی به جلسه‌ای می‌رفتیم. طی زمانی که در راه گذشت، از صادق معنی واژه را پرسیدم و او به کل این واژه را نشنیده بود! یادآوری کنم که صادق کوچک‌تر از مادر بنده می‌باشد. ولی این نشان می‌دهد که واژهٔ اسپنگل از دو الی سه دههٔ گذشته تا به حال کاربرد خود را بین بندری‌ها از دست داده است. که البته با توجه به جایگزینی مشک‌های آب با ظرف‌های فلزی آب، طبیعی بنظر می‌رسد.

بایست از فردی با سن و سال دربارهٔ معنی واژه می‌پرسیدم. گزینهٔ دم‌دست عبدالله رئیسی بود که یکی از پژوهش‌گر‌ها در گروه پژوهشی کوچک ما بود. او بیان می‌کرد که «اسپنگل» نام گیاهی بوته‌ای بوده که برگ‌هایش به یک دسته موی بلند(مثلا گیسوی یک خانم) شباهت داشته است. و از آن برای ساخت مشک آب استفاده می‌کردند. به گفتهٔ او، این گیاه در قلات قدیم(یک روستای قدیمی اطراف بندرعباس) به فراوانی پیدا می‌شده. ظاهرا این گیاه اکنون در خطر انقراض است. یا حتی منقرض شده چرا که پیدا کردن آن دیگر ممکن نیست.